Mimo selektywnej zbiórki u źródła tylko 45 proc. odpadów opakowaniowych z systemów gminnych jest poddawanych recyklingowi. Samorządowcy i eksperci nie mają wątpliwości, że klucz do poprawy wyniku leży w zmianie przepisów.

Efektywność gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi w Polsce przeanalizował Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie w swoim raporcie za 2020 r. Dane ze sprawozdań organizacji odzysku opakowań z różnych lat pokazują, że gminy najlepiej radzą sobie z recyklingiem opakowań papierowych i tekturowych, a najgorzej w przypadku tych z tworzyw sztucznych (patrz: infografika).

Kluczowe ekoprojektowanie

Przedstawiciele władz lokalnych i eksperci podkreślają, że przepisy nie zachęcają dziś producentów do tworzenia opakowań umożliwiających lub ułatwiających ich ponowne wykorzystanie. Służyć temu mogłoby wprowadzenie systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), premiującego ekoprojektowanie. - Recykling jest zależny w ogromnej mierze od projektantów opakowań i ich producentów, którzy od etapu deski kreślarskiej powinni mieć na uwadze późniejsze postępowanie z odpadami, które powstają z zaprojektowanych przez nich opakowań - wskazuje Maciej Kiełbus, partner w kancelarii prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu.

Dziś największym problemem jest wielomateriałowość opakowań z tworzyw sztucznych i różnego rodzaju dodatki, które dyskwalifikują opakowania z recyklingu. Samo wrzucenie wyselekcjonowanego opakowania z tworzywa sztucznego do żółtego worka nie gwarantuje więc realnego zwiększenia poziomu recyklingu. - Drugim problemem są opakowania jednostkowe o bardzo małych gabarytach niemożliwe do wydzielenia na istniejących, nawet bardzo zaawansowanych instalacjach sortowania. To nie patyczki do uszu i słomki do napojów, ale jednorazowe opakowania jednostkowe o małych wymiarach są obecnie zakałą gospodarki odpadami - podkreśla Piotr Szewczyk, przewodniczący Rady Przedstawicieli Regionalnych Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK).

Poza pożądanymi zmianami w prawie z pewnością zadaniem dla gmin jest dalsza edukacja mieszkańców - tak aby stale poprawiała się również jakość selektywnej zbiórki odpadów w domach. Ale nie tylko. - Do tego konieczna jest stała automatyzacja instalacji do sortowania, one z tych odpadów przygotują surowce czyste frakcyjnie dla recyklera. To wszystko sprawi, że zdecydowanie więcej wytworzonych opakowań będzie nadawało się do recyklingu - komentuje Karol Wójcik, przewodniczący rady programowej Izby Branży Komunalnej.

Kompostowe wąskie gardło utrudnia gminom prawidłowy recyklingZobacz również

Na wprowadzenie ROP czekają przede wszystkim samorządowcy, którzy dziś mają problem ze znalezieniem chętnych na odpady opakowaniowe. - To my prosimy, żeby ktoś odebrał od nas szkło czy makulaturę. Zwijamy to w bele, kostki, zawozimy do kogoś, komu płacimy za to, że je odbiera. Nie on nam, tylko my jemu. Nie tak to powinno wyglądać - mówi Marek Wójcik ze Związku Miast Polskich. Największym zainteresowaniem cieszą się bardzo wąsko wyselekcjonowane odpady - szkło podzielone na białe, niebieskie, zielone. Taki rodzaj zbiórki generuje jednak dla gmin dodatkowe koszty. - Prosimy o ROP, ale ROP szczelny, a nie taki, jak nam się proponuje, vide małpki nieobjęte systemem kaucyjnym, bo się producentom opakowań nie opłaca - dodaje Marek Wójcik.

Eksperci są sceptyczni, jeśli chodzi o wpływ projektowanego właśnie systemu kaucyjnego na poziom selektywnej zbiórki, i widzą dla niego raczej rolę uzupełniającą w szerokim systemie ROP. Zwraca się uwagę, że kaucją objęte będą odpady opakowaniowe najłatwiejsze do zidentyfikowania, sortowania i recyklingu. - Pozostanie problem folii i opakowań elastycznych wielomateriałowych - przypomina Piotr Szewczyk.

Korekty w systemie kaucyjnym

Mimo uwag strony samorządowej i przedstawicieli branży odpadów rząd w pierwszej kolejności planuje wprowadzenie systemu kaucyjnego. W poniedziałek resort klimatu i środowiska opublikował zmiany w projekcie nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw wprowadzone w ramach uzgodnień w trybie obiegowym Komitetu do Spraw Europejskich. Z inicjatywy prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zdecydowano o zdjęciu obowiązków kontrolnych z Inspekcji Handlowej (m.in. w zakresie włączenia się do systemu sklepów o powierzchni powyżej 200 mkw.) - zadania te przejmie Inspekcja Ochrony Środowiska. Do projektu dołączono również przepisy zmieniające ustawę o VAT (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931 ze zm.), wskazane przez Ministerstwo Finansów, a dotyczące m.in. definicji opakowania wielokrotnego użytku, wprowadzającego napoje w opakowaniach oraz odpadu opakowaniowego.

Ministerstwo wprowadziło również zmiany w odpowiedzi na uwagi zgłaszane w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. W sposobie obliczania pomocy de minimis uwzględniona została stawka opłaty produktowej, dzięki czemu z pomocy będą mogli skorzystać również wprowadzający napoje w opakowaniach i wprowadzający napoje bezpośrednio, którzy nie osiągną poziomów selektywnego zbierania. Na podmioty zbierające odpady opakowaniowe ze sklepów objętych systemem kaucyjnym nałożono z kolei obowiązek sporządzania rocznych raportów i przedstawiania ich gminom, z których faktycznie odpady te zostały odebrane.

O zasadniczych zmianach w projektowanym systemie kaucyjnym pisaliśmy w tekście „Małe gminy mogą być luką w systemie kaucyjnym” (DGP nr 203/2022). ©℗

Etap legislacyjny

Projekt ustawy w uzgodnieniach Komitetu do Spraw Europejskich