Unia Europejska planuje zmusić miasta, by zwiększały powierzchnie terenów zielonych. Ale to oznaczałoby również wyhamowanie ich rozwoju. 

Do 2040 r. terenów zielonych ma być o co najmniej 3 proc. więcej, a do 2050 r. o 5 proc. więcej w stosunku do całkowitej powierzchni miast, miasteczek i przedmieść w 2024 r. – wynika z najnowszych poprawek Europejskiego Komitetu Regionów do projektu rozporządzenia Parlamentu i Rady UE w sprawie odtwarzania przyrody. W praktyce może to oznaczać, że tam, gdzie nie będzie przestrzeni na dodatkowe zazielenienie, nie będzie również miejsca na nowe inwestycje.

Chociaż nikt nie ma wątpliwości, że roślinność jest w miastach niezbędna, to tak postawione cele zaniepokoiły lokalnych włodarzy. Zarząd Związku Miast Polskich we wstępnej ocenie stwierdził, że propozycja „może zablokować rozwój miast i stać się dla niektórych dramatycznym wyzwaniem”. Instytut Rozwoju Miast i Regionów (IRMiR) alarmuje z kolei, że ustanowienie sztywnych wskaźników odnoszących się do granic administracyjnych miast spotęguje efekt suburbanizacji i przekreśli szanse na realizację koncepcji miast zwartych. – Gdyby nałożyć te cele na polskie miasta, które mają jeszcze duży potencjał rozwoju w swoich granicach, to osiągniemy skutek przeciwny od założonego – wskazuje dr Karol Janas z IRMiR.

Innego zdania są organizacje ekologiczne. Te chciałyby zmiany podejścia w prowadzeniu inwestycji w miastach, do czego finalnie nowe rozporządzenie może je zmusić. – Zamysł tych przepisów jest taki, że nie zmniejszamy terenów zielonych, ale rozwój też musi następować. Powinniśmy więc poruszać się w ramach terenów już zabudowanych i mniej intensywną zabudowę zastąpić bardziej intensywną – mówi dr Wojciech Szymalski, prezes Instytutu na rzecz Ekorozwoju. Sceptycznie do unijnych propozycji nastawione jest Ministerstwo Klimatu i Środowiska, które postuluje, aby wskaźniki wzrostu nie były wyliczane w odniesieniu do całej powierzchni miast, ale do samych terenów zielonych znajdujących się już w przestrzeni miejskiej.

Od ostatecznego kształtu projektowanych regulacji może zależeć to, czy rozwój miast nie zostanie zablokowany. Część ekspertów uważa, że unijne wymogi będą dużym problemem i nasilą proces suburbanizacji

W decydującą fazę wchodzą prace nad projektem rozporządzenia Parlamentu i Rady UE w sprawie odtwarzania przyrody (Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council on Nature Restoration). Komisja Europejska zaprezentowała pierwszą jego wersję w czerwcu ub.r. w ramach realizacji Strategii na rzecz bioróżnorodności biologicznej do 2030 r. Z punktu widzenia miast najistotniejszy jest art. 6 dokumentu, który zobowiązuje państwa członkowskie do tego, aby w miastach, miasteczkach i na przedmieściach do 2030 r. nie doszło do utraty netto terenów zielonych, włącznie z zapewnieniem odpowiedniego pokrycia koronami drzew.

Największe kontrowersje budzą szczegółowe zapisy dotyczące zwiększenia powierzchni terenów zielonych w miastach o 3 proc. całkowitej powierzchni do 2040 r., a następnie o 5 proc. do 2050 r. Nie do końca jasne jest pojęcie tereny zielone, o których mowa w rozporządzeniu. Nie wiadomo też, w jaki sposób definiowane będą same miasta – czy według granic administracyjnych, czy w ramach innych, bardziej obiektywnych kryteriów dotyczących terenów zurbanizowanych.

– Problemem jest sformułowanie celu. Naszym zdaniem jest on wręcz szkodliwy dla środowiska, bo może prowadzić do zwiększenia presji na rozrost poza granicami miast, nie mówiąc już o ich rozwoju i aspektach ekonomicznych – ocenia dr Karol Janas, kierownik Obserwatorium Polityki Miejskiej Instytut Rozwoju Miast i Regionów (IRMiR), który brał udział w rozmowach na temat art. 6, prowadzonych przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (prace nad całością rozporządzenia leżą w kompetencjach Ministerstwa Klimatu i Środowiska).

Pierwotnie projekt mówił o zwiększeniu terenów zielonych w porównaniu ze stanem na 2021 r. Najnowsze poprawki Europejskiego Komitetu Regionów wskazują jednak jako punkt odniesienia 2024 r.

 Uchwała o przyznaniu wsparcia nie może obejmować kosztów poniesionych przed podpisaniem umowyZobacz również

Rozwój miast zagrożony?

Zaniepokojenie propozycjami wyraził zarząd Związku Miast Polskich (ZMP) podczas niedawnego posiedzenia w Złotoryi. Samorządowcy podzielili obawy IRMiR dotyczące możliwej blokady rozwoju miast i wskazali, że konieczne jest uelastycznienie zapisów rozporządzenia. – Sztywne granice przy braku definicji w systemach prawnych są nie do przyjęcia – wskazał ZMP.

IRMiR uważa, że polskie miasta mają jeszcze duży potencjał rozwoju w swoich granicach, a wytyczenie restrykcyjnych celów procentowych dotyczących zwiększenia udziału terenów zielonych będzie skutkować wypychaniem inwestycji poza ich granice i pogłębiać zjawisko suburbanizacji.

Inaczej patrzą na to organizacje ekologiczne, które również biorą udział w konsultacjach projektu. – Uważam, że cele na poziomie 3 proc. i 5 proc. są do spełnienia. W przypadku Warszawy oznacza to, że miasto powinno stworzyć pięć parków łazienkowskich – na Białołęce i w Wilanowie. Lotnisko Okęcie może się niedługo wyprowadzić z Warszawy. To idealne miejsce, żeby częściowo je odbetonować i zasadzić drzewa – mówi dr Wojciech Szymalski, prezes Instytutu na rzecz Ekorozwoju (InE).

Podkreśla, że w polskich miastach zaniedbania dotyczące terenów zielonych narastały przez ostatnie 20–30 lat.

– Wychodzimy z założenia, że nowa inwestycja musi zajmować teren niezabudowany, a tak wcale nie jest. Nowa inwestycja może być zrealizowana np. przez podwyższenie istniejących nieruchomości. Można wyburzyć stare budynki i w ich miejsce wybudować nowe, wyższe, które pomieszczą więcej mieszkań. W wielu miastach mamy też tereny pofabryczne, które nie są wykorzystane. W Polsce mamy gigantyczne rezerwy, jeżeli chodzi o stare budynki, wiele z nich niszczeje – dodaje szef InE.

Niejasna definicja sprawi kłopoty

Podczas rozmów organizowanych przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej eksperci podnosili, że w dokumencie niejasna jest sama definicja miasta. IRMiR stoi na stanowisku, że cele powinny być określone w stosunku do terenów zurbanizowanych, a nie arbitralnie wyznaczonych granic administracyjnych.

– Jest to wskaźnik, który można odnieść do wszystkich miast. Określa się go na podstawie danych teledetekcyjnych – gęstości zainwestowania, zabetonowania terenu w połączeniu z gęstością zaludnienia, użytkowania. Ta metodologia jest porównywalna dla wszystkich miast i oderwana od sztywnych granic miejskich. Dzięki temu można porównać stopień zazielenienia – wskazuje dr Karol Janas.

Najnowsza wersja projektu idzie jednak w przeciwnym kierunku. „Cele określa się odnośnie do całkowitej przestrzeni miejskiej zajmowanej przez lokalne jednostki administracyjne w danym państwie członkowskim” – czytamy w poprawkach Europejskiego Komitetu Regionów.

Oddziaływanie nowych przepisów na miasta będzie uzależnione również od przyjętej definicji terenów zielonych. Zgodnie z ustawą z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 916) w Polsce za tereny zielone uważa się tereny urządzone. Podobnie ma być to interpretowane w rozporządzeniu.

– Jeżeli w granicach miasta są jakieś tereny nieurządzone, zwłaszcza rolne, to nie są to tereny, które KE uznaje za spełniające wymogi 3 proc. Jeżeli przekształcamy taki teren, nadal możemy tam zrobić park albo osiedle. Tereny rolne nadal są dostępne do rozwoju, ponieważ nie są traktowane jako tereny zielone – podkreśla dr Wojciech Szymalski.

Uwagi polskiej strony

Resort funduszy przygotował uwagi dotyczące art. 6 rozporządzenia i przekazał je do MKiŚ, a ten do prezydencji szwedzkiej (patrz: ramka). Kładą one nacisk nie na procentowy udział terenów zielonych, ale na ich funkcję w mieście.

Ministerstwo proponuje wpisanie do rozporządzenia aspektów jakościowych – dostępności takich terenów dla mieszkańców oraz stopnia pochłanialności przez nie zanieczyszczeń. Zapisy mają być dziś dyskutowane w grupie roboczej UE ds. środowiska, a kwestie związane z art. 6 rozporządzania – 10 marca. ©℗

Stanowisko Ministerstwa Klimatu i Środowiska ws. projektu rozporządzenia

Polska uważa, że narzędzia prawne poświęcone ochronie zasobów przyrodniczych powinny być możliwe do wdrożenia, a ich zastosowanie uzasadnione. Polska ma wątpliwości co do tego, czy zaproponowane w NRL (Nature Restoration Law) cele i środki zmierzające do ich realizacji w ogóle przełożą się na złagodzenie kryzysu w zakresie utraty różnorodności biologicznej i zmian klimatu. Strona polska jest przekonana o wielu negatywnych konsekwencjach wdrożenia proponowanych działań, m.in. dla rolnictwa, leśnictwa, gospodarki itp.

Polska ma wątpliwości zarówno w odniesieniu do krótkiej (niewystarczającej) perspektywy czasowej, jak i konieczności realizacji wielu – często wykluczających się – celów wynikających z innych polityk lub priorytetów (bezpieczeństwo energetyczne, bezpieczeństwo żywnościowe, duże zamierzenia infrastrukturalne).

Należy zauważyć, że projekt rozporządzenia spowoduje nowe, niezmiernie kosztowne zobowiązania. W związku z tym Polska wnosi o zapewnienie większej elastyczności państwom członkowskim oraz aby na poziomie unijnym przeznaczono odpowiednie środki finansowe do nowego zakresu zobowiązań.

Polska widzi potrzebę dalszej dyskusji nad celami i wskaźnikami zaproponowanymi przez KE, w szczególności w zakresie ekosystemów leśnych i rolnych.

Mamy świadomość zobowiązań, jakie mają zostać nałożone na państwa członkowskie i miasta przez zapisy art. 6 ww. rozporządzenia w zakresie zwiększenia powierzchni terenów zielonych w obrębie miast, małych miast i przedmieść. Podejmujemy działania zmierzające do zmiany brzmienia art. 6, tak aby cel dotyczący zwiększania powierzchni terenów zielonych w miastach, małych miastach i na przedmieściach pozostał ambitny, ale jednocześnie był osiągalny dla polskich samorządów. Dążymy do wprowadzenia modyfikacji art. 6 w taki sposób, aby wzrost wartości powierzchni był wyliczany w odniesieniu do już funkcjonujących powierzchni zielonych przestrzeni miejskich, a nie samej powierzchni miast. ©℗